بسمه تعالی

گزارشی از نحوه فعالیت گروه فرهنگی تبلیغی اخوت

(گروه تخصصی تبلیغ در مناطق مشترک میان شیعه و سنی)

• مقدمه:

بی شک یکی از رسالتهای اصلی حوزویان، تبلیغ دینی است. بر اساس همین رسالت، گروههای تبلیغی خودجوش متعددی شکل گرفته اند که برکات فراوانی در عرصه فرهنگی داشته اند. برخی از انها راههای سخت مناطق محروم را با روحیه جهادی طی کرده اند و دربهای بسته فراوانی را گشوده اند.

در این میان اما آسیب هایی نیز متوجه این گروهها هست که از جمله آنها می توان به موارد زیر توجه کرد:

5. تغییر دائمی محل تبلیغ و مخاطبان گروه تبلیغی

5. قطع ارتباط با مخاطبان جز در ایام تبلیغی یعنی دو سه بار در سال

5. عدم کار تخصصی بر روی مخاطبان خاص

5. عدم آموزش محتوایی مبلغان و تمرکز بر ابعاد قالبی و خطابه

6. عدم توجه به نحوه فعالسازی ظرفیتهای انسانی محل تبلیغ

5. کم توجهی به ابعاد مختلف آسیبهای اجتماعی موجود در محل تبلیغ و انحصار در منبر

اینها در حالی است که کار تبلیغی موثر در محلی که مثلا مشکل جدی اقتصادی دارد اجرای یک منبر سنتی و عبور از کنار آن مشکلات نیست و مردم نیز متوقع اند که یک روحانی نسبت به مسائل آنها دغدغه مند باشد.

با این آسیب شناسی و با عنایت به آرمانهای مورد توقع از طلبه آرمانی و مطلوب اسلام، نکاتی مد نظر «گروه تبلیغی اخوت» قرار گرفت که به شرح زیر تقدیم می گردد.

• مصلح اجتماعی نه مبلغ

باور ما این است که طلبه، نه یک «مبلغ صرف» که یک «مصلح اجتماعی» است. بدین معنا که او باید برای ابلاغ و رساندن صحیح و کامل پیام دین، خود را نسبت به زندگی مکلفین متعهد بداند و نه اینکه صرفا سخن دین را بیان کرده و عبور کند! یک طلبه متعهد باید نسبت به درد فقرا و مظلومیت حاشیه نشینان و آسیبهای جوانان به طور همزمان احساس مسوولیت کند و کار تبلیغی خود را نه یک سخنرانی صرف که یک اقدام تربیتی و فرهنگی همه جانبه بداند.

مردم نیز زمانی به دین و آموزه های او اعتماد بیشتری پیدا می کنند که مبلغان آنرا در صف اول حمایت از حقوق خویش و تحقق واقعی احکام دینی ببینند والا اگر مبلغ دین نسبت به اجرای آن بی تفاوت باشد وصرفا به بیان آنها بپردازد به تدریج اعتماد مردم را از خود و خدای نکرده آن مکتب سلب خواهد کرد.

این گروه با این باور، نسبت به مسائل اجتماعی جامعه مخاطبان تبلیغی خود دغدغه مند بوده و سعی داشته تا در حد توان خویش به آنها توجه کند.

• ذات استدراجی فرهنگ

فرهنگ و تغییر فرهنگی امری ذاتا استدراجی است. دوام و ثبات کار فرهنگی است که آن را به ثمر می نشاند و یک گفتمان را در اذهان عموم تثبیت می کند. لذا اگر گروهی بخواهد کار فرهنگی موثر داشته باشد باید تداوم آنرا تضمین کرده و نسبت به «ارتباط دائمی» با «مخاطب هدف» خود برنامه ریزی داشته باشد والا اقدام تبلیغی او گرچه «اثر» خواهد داشت ولی اثری محدود داشته و به تعمیق نخواهد انجامید.

• حساسیت ها و لزوم آموزش

گرچه همه مخاطبان حساسیت ها و ملزومات خاص خودشان را دارند ولی برخی مانند اهل سنت، نیازمند توجه بیشتر به حساسیتها می باشند که بدون آموزش کادر مبلغان قابل تحقق نیست. چه بسیار گروههایی که بدلیل همین عدم آموزش و بخاطر پوییدن روش ازمون و خطا، نه تنها بهبودگر نبودند که آثار سوئی نیز بر جای گذارده اند!

دانش آموز نسل امروز که درگیر مسائل متعدد ناشی از رسانه های جدید، فضای مجازی، روابط زن و مرد و... است خود به خود سبکی خاص از تبلیغ را طلب می کند چه رسد به اینکه این مخاطب مقداری حساسیت نیز داشته باشد.

• حاکمیت تصویر ذهنی

متاسفانه به دلیل حاکمیت رسانه های افراطی، امروز، شیعه و سنی نسبت به یکدیگر با «تصویر ذهنی» برساخته آن رسانه ها می نگرند و از همین روست که حساسیت و ظرافت کار تبلیغ دین در میان اهل سنت بیش از گذشته شده است. شایسته است که کسانی که مبانی صحیح اهل بیت علیهم السلام را درک کرده اند با لحاظ این نکته وارد فضای تبلیغی شوند تا چنانچه از ما خواسته اند زینت باشند نه مایه شرمساری!

• رویکردهای اجرایی: (گامهای اجرا)

با عنایت به نکات و مبانی فوق الذکر رویکردهای اجرایی گروه تبلیغی اخوت که همت خود را بر تبلیغ در مناطق مشترک با برادران اهل سنت انتخاب نموده است به شرح زیر می باشد. گفتنی است این گروه مدتی در منطقه سیستان یعنی شمال استان سیستان و بلوچستان اقدام به تبلیغ نمود که بخاطر بعد مسافت از قم و هزینه بالای رفت و آمد پس از مدتی تمرکز خود را به منطقه کردستان متوجه نمود:

5. سفرهای شناختی و تهیه سند راهبردی تحلیلی

این گروه برای فهم شرایط هر منطقه و شناخت مقتضیات آن، یکسال قبل از ورود به منطقه، سفرهایی را صرفا جهت شناخت بیشتر آنجا به انجام رسانید. در خلال این سفرها، کارشناسان، مسوولان، مردم عادی، روحانیون و بسیاری از اقشار جامعه را ملاقات کرده و به تحلیل وضعیت آن دیار از حیثیات مختلف پرداخته است.

سپس سعی شده تا پس از مشورت های فراوان، متنی سندگونه که بیانگر توصیف وضعیت موجود، تحلیل علل وجود آن وضع و نیز راهبردها و راهکارهای برون رفت از آن شرایط  باشد را تهیه کرده و سعی کند تا با نگاهی جامع به مسائل منطقه بنگرد و بعد از آن به انتخاب گوشه ای از مسائل که در توان اوست بپردازد.

این سفرها به مبلغان کمک می کند تا علاوه بر شناخت دقیق واقع از آزمون و خطا پرهیز کرده و نیز ظرفیت های متعدد موجود را بشناسند که در خلال اقدامات آتی مورد استفاده قرار خواهند گرفت.

5. استعدادیابی، ظرفیت شناسی و تغذیه دائمی نیروهای بومی

از انجا که ما کار فرهنگی را امری دائمی می دانیم و طبعا در آن منطقه مستقر و ساکن نیستیم بر خود فرض می دانیم که برای افزایش اثربخشی، افرادی که مستعد همکاری هستند یا می توانند اقدامات ما را در منطقه اجرا کنند شناسایی کنیم و سعی در تغذیه فکری آنها داشته باشیم.

از این طریق وقتی ما در منطقه نیستیم نیز افرادی همفکر و همدل ما وجود دارند که چراغ «اقدام فرهنگی مداوم» را روشن نگاه داشته اند و ما نیز تلاش می کنیم آنها را از نظر فکری، محصولات فرهنگی و مشاوره ای تغذیه دائمی کنیم.

5. رویکرد اجتماعی و توجه به مسائل موجود

چنانچه ذکر شد چون ما خودمان را مصلح اجتماعی می دانیم سعی می کنیم به مسائل مختلف اجتماعی توجه کنیم و سپس از منظر دینی برای حل آن اقدام نماییم. مثلا وقتی فقر در یک منطقه بیداد می کند بخشی از مشکل شاید ناشی از تنبلی و کم همتی مردم باشد که ما می توانیم آنرا در منبرها اصلاح کنیم ولی بخشی هم ناشی از ضعف عملکرد مسوولان است که باید از انان مطالبه شود. ما این اقدام را در منطقه زابل انجام دادیم.

5. فعالسازی ظرفیت های مختلف محلی بدون دخالت مستقیم

خیلی از اقدامات باید و می تواند توسط ظرفیت های موجود انجام پذیرد و نیازی نیست که یک گروه تبلیغی با ان توان محدود خود وارد انها شود. مثلا اگر تشکلهای دانشجویی منطقه به خوبی توجیه شوند می توانند نقش موثری را در مطالبه مشکلات از مسوولان، ایجاد گروههای جهادی و کمک رسانی به محرومان و... ایفا کنند. ما سعی می کنیم در مناطق به این عنصر توجه کنیم.

5. تلاش برای گفتمان سازی در راهبردهای حل مسائل

در برخی مسائل که پس از مشورت با کارشناسان مختلف به راهبرد حل آن می رسیم سعی می کنیم با طرح این گفتمان به عمومی شدن آن کمک کنیم.

مساله «گفتمان سازی» از این حیث اهمیت دارد که خیلی از مسائل جزئی نیستند و حجم گسترده ای دارند فلذا بدون همت ارکان مختلف موثر بر اجتماع نمی توان به حل آنها امید داشت و قطعا یک گروه تبلیغی نیز به تنهایی نمی تواند آنها را حل کند.

5. تغییر نگرش و رفتار شیعیان بومی

تغییر نگاه برساخته رسانه های افراطی گرچه با رفتار مودبانه و جعفری مسلک مبلغان دینی تغییر خواهد کرد ولی رفتار شیعیان بومی هر منطقه بعنوان نمایندگان تشیع نیز نقش مهمی در تغییر نگاه آنان دارد. اگر شیعیان هر منطقه ارتباطات گسترده اجتماعی با اهل سنت داشته باشند دیگر رسانه های نمی توانند براحتی ذهن آنها را نسبت به شیعه خراب کنند ولی متاسفانه گاها شاهدیم که این ارتباطات بسیار کم است و لذا دشمن توانسته از میان این فاصله ها رخنه کند.

تلاش برای تقویت رویکرد اخلاق محوری که الگوی خود را رفتار امام جعفر صادق علیه السلام قرار داده باشد در شیعیان و خصوصا طلاب بومی و مستقر از جمله اقدامات ماست.

5. ارتباطات اجتماعی مختلف و متنوع

چنانچه ذکر شد رویکرد ما تک بعدی نیست لذا ارتباطات مان را نیز در میان اقشار مختلف تقسیم می کنیم و مثلا اگر یک اقدام تبلیغی در مسجد یا مدرسه داریم سایر وقت خود را در میان کشاورز و سیاسی و روزنامه نگار و مسوول و استاد دانشگاه و طلاب آن منطقه تقسیم می کنیم و سعی داریم تا هم از آنان شناخت میدانی بهتر را بیاموزیم و هم از ظرفیت آنها برای پیشبرد گفتمان های مدنظر استفاده کنیم.

5. تهیه بانک اطلاعات مرتبطین

پس از مدتی که ارتباطات گسترش می یابد تهیه بانک اطلاعات مرتبطین یک امر ضروری است. این بانک با دسته بندی موضوعی و تخصص های مرتبط و مورد نیاز ما تهیه می شود تا بتواند ما را بهتر از گذشته در ارتباطات و استفاده از ظرفیتهای موجود کمک برساند. همه مبلغان موظف اند که ارتباطات خود را به یک نفر تحویل دهند.

5. حضور در مدارس و مساجد ایشان

اقدامات تبلیغی در این مناطق معمولا به دو گونه است. برای شیعیان از جنس حضور در مساجد و ارایه سخنرانی های مرتبط است که نوعا هم در ایام تبلیغی مثل محرم و رمضان رخ می دهد و برای اهل سنت هم از جنس ارائه پاورپوینت های مناسب در مدارس و حضور در مساجد ایشان و برگزاری نماز با آنها و گپ و گفت با مردم و طلاب و ائمه جماعات می باشد.

طبعا افراد آموزش دیده و متخلق به اخلاق جعفری برای این امور انتخاب می شوند تا در صورت مواجهه با رفتارهای مختلف عکس العمل ناشایست نداشته باشند.

همچنین برای مخاطب دانش اموز روش پاسخ به سوالات آنان به گونه ای که به حل شبهه کمک کند – نه اینکه شبهه افکنی کند- و نیز از کدورت ها و دوری ها و تلخی ها بکاهد و بر همدلی ها بیافزاید به مبلغان آموزش داده شده است.

5. طلبه همراه و اندوخت تجربه

طلابی که تجربه یا علمیت یا کنترل اخلاقی کافی برای حضور تبلیغی را ندارند در سفرهای اول به عنوان «طلبه همراه» یا «مبلغ یار» با دوستان پرتجربه تر همراه می شوند تا روش برخورد و نوع سلوک را بیاموزند و تجربه ای مهم را برای خود بیاندوزند. این افراد در صورت احصاء شرایط لازم که مقتضی حساسیت های این مناطق است در سفرهای بعدی بعنوان مبلغ، همراه خواهند شد.

5. خاطره نگاری و انتقال تجربه

مبلغان و همراهان آنها موظف اند تجربیات خود را مکتوب کرده و در اختیار گروه قرار دهند تا از آنها جهت تهیه گزارشات و نیز بانک اطلاعاتی و نیز تهیه محتوای رسانه ای قابل عرضه به عموم مردم استفاده شود.

5. فعالسازی همه ظرفیت ها برای حل مسائل خصوصا رسانه

از انجا که حجم مسائل اجتماعی معمولا گسترده است باید از ظرفیت های مختلف جهت حل آنها استفاده کرد. مثلا ما وقتی با حجم گسترده مهاجرت مردم از منطقه زابل بخاطر مشکلات زیست محیطی و بیکاری مواجه شدیم، با دوستان هنرمند و مستندساز خود جهت تهیه گزارشهای تصویری و خبری و مستندسازی گفتگو و رایزنی کردیم.

سعی کردیم از ابزار صدا و سیما و رسانه های جمعی نیز جهت انعکاس این مشکلات در قالب گفتگو با کارشناسان بومی، تهیه گزارشات و... استفاده کنیم که بحمدالله آثار و برکات خوب و بازتابهای گسترده ای نیز داشت.

5. حفظ ارتباطات مجازی و شفاهی با مخاطبان خصوصا اهل سنت

افراد گروه سعی می کنند  در قالب ارتباطات دو طرفه و یا تشکیل گروههای موبایلی ارتباط خودشان را با مخاطبان مختلف خصوصا اهل سنت حفظ کنند تا دوری ها به دوری دلها منجر نشود و نیز ارتباطات دائمی به نزدیک تر شدن فکرها و نگاه های مشترک بیانجامد.

5. اقدامات دور بیش از اقدامات نزدیک!

گروه وقتی در قم است بیش از وقتی که در ایام تبلیغ است کار دارد چرا که برنامه ریزی اقدامات آتی، تمهید فعالسازی ظرفیتهای موجود در تهران، قم یا سایر مراکز برای حل مسائل مناطق، تهیه مواد فرهنگی و محصولات مورد نیاز مخاطب هدف، حفظ ارتباطات با مخاطبان مختلف، آموزش مبلغان جدید و برگزاری کلاسهای توجیهی و... همه و همه اقداماتی است که وقت زیادی می برد و نیازمند جلسات پیاپی می باشد.